Hades is de Griekse god van de onderwereld en heerser over Tartaros. Hij wordt hedendaags vaak geschetst als een koude, meedogenloze god, (hij heerst immers over de dood) terwijl zijn karakter veel complexer is en vaak wordt misbegrepen. In de Griekse mythologie wordt hij juist niet als kwaadaardig benoemd, maar als een strikte en eerlijke heerser. Desondanks waren de Grieken bang voor hem en hoopte ze zijn gezicht nooit te zien, omdat dit immers zou betekenen dat ze dood waren. Omdat ze bang voor hem waren vermeden de Grieken het om Hades vaak te benoemen. Om dit probleem op te lossen en hem wel te benoemen, zonder dat het direct over de dood ging, werd hij ook vaak als de god van rijkdom en mineralen omschreven. Mineralen en rijkdom kan je immers onder de grond terugvinden. In de Romeinse godsdienst staat hij daarom ook wel bekend als Pluto, wat rijkdom betekent. Ondanks dat Hades een zeer belangrijke rol speelde in de Griekse mythologie en een van de drie grote goden is, zijn er weinig mythes van hem. Dit komt doordat hij zijn tijd voornamelijk in de onderwereld spendeerde. Hades is de zoon van de titanen Kronos en Rhea en de broer van Poseidon, Zeus, Hestia, Demeter en Hera. Zijn vrouw was Persephone en volgens sommige bronnen had hij twee of drie kinderen, terwijl andere verhalen zeggen dat hij geen kinderen had. Hades wordt, doordat hij al zijn tijd in de onderwereld spendeerde, meestal niet gerekend tot een van de olympische goden. Desondanks werd hij wel altijd nauw in verband gebracht met ze.
Biografie Hades
Geboorte van Hades
Om tot het verhaal van Hades te komen moeten we eerst teruggaan naar het verhaal van Zeus. Hades is het tweede kind van Rhea en Kronos. De vader van Hades, Kronos, was een titaan die voor de Olympische goden over de wereld heerste. Kronos kreeg een voorspelling van zijn vader, Ouranos, die hem vertelde dat een van zijn kinderen hem van de troon zou stoten. Hierop besloot Kronos al zijn kinderen, waaronder Hades, op te eten, zodat deze hem niet van de troon konden stoten. Alleen Zeus, die na Poseidon als zesde kind was geboren, ontsnapte hieraan door een list van Rhea. Zeus groeide op en vergiftigde Kronos met een drankje waardoor deze al zijn kinderen uitbraakte. Hierop kwamen Hades en zijn broers en zussen (Poseidon, Demeter, Hestia en Hera) tevoorschijn. Doordat Zeus hen gered had uit de maag van zijn vader zwoeren zij trouw aan Zeus en zouden ze met zijn allen de strijd aangaan tegen hun vader. Hier kwam de titanenstrijd (Titanomachy) uit voort.
De titanenstrijd (Titanomachy)
Volgens de meeste bronnen zou de daaropvolgende titanenstrijd tien jaar duren. Hades, Zeus, Poseidon, Demeter, Hera en Hestia trokken vanaf Olympus ten strijde tegen hun vader Kronos. Ze waren echter zwaar in de minderheid ten opzichte van de titanen, waarop Zeus besloot om af te reizen naar Tartaros. Hier bevrijdde hij de cyclopen – reuzen met een oog – en Hekatoncheiren – reuzen met 50 hoofden en 100 handen -, die hen zouden helpen de titanen te verslaan. Als dank voor het bevrijden maakte de cyclopen wapens voor de drie broers; Poseidon kreeg een drietand, Zeus een bliksemschicht en Hades een helm die hem onzichtbaar maakte. Hiermee gewapend wisten de Olympische goden de titanen uiteindelijk te overwinnen. Na de overwinning trokken Zeus, Poseidon en Hades lootjes om te bepalen hoe de wereld verdeeld zou worden. Zeus werd gekozen als oppergod en kreeg de aarde en hemel, Poseidon de zee en Hades de onderwereld.
Hades bestuurt de onderwereld
Toen de rollen eenmaal verdeeld waren bemoeide Hades zich weinig meer met de bovenwereld, maar legde hij zijn focus volledig op het besturen van de onderwereld. Zijn rol was om de zielen van doden te begeleiden binnen zijn rijk en ervoor te zorgen dat de doden niet terugkeerden naar de levende wereld. Hij liet de onderwereld bewaken door de driekoppige hond Kerberos (Cerberus).
Wanneer iemand stierf werd deze door Hermes begeleid naar de oever van de rivier de Styx, die zich in de onderwereld bevond. Daar moesten de overledenen een obool (een munt) betalen aan de veerman Charon om over te varen naar het dodenrijk. Indien de overledene geen obool betaalde moest deze honderd jaar in de rij wachten om over te steken. Eenmaal overgevaren kwamen de zielen voor de drie rechters terecht te staan, die oordeelden in welk gedeelte van de onderwereld de overledene terechtkwam. Ze konden in drie gedeeltes terecht komen: Elysion, Tartaros of Asphodel.
In het Elysion konden alleen degene komen die op een goede manier een uitzonderlijk leven hadden geleid (denk aan Griekse helden) terwijl in Tartaros degene kwamen die slecht hadden geleefd. De meeste zielen gingen echter naar Asphodel, waar men hoop noch vrees kende. Hier kwamen degene terecht die een normaal, doorsnee leven hadden geleid.
De ontvoering van Persephone
De belangrijkste mythe van Hades is hoe Hades aan zijn vrouw Persephone kwam. Dit is een van de weinige keren dat Hades zijn onderwereld verliet. Persephone was de dochter van een verhouding tussen Demeter en Zeus. Hades was verliefd op haar geworden, maar Demeter hield zielsveel van haar dochter en waakte over haar. Hierop besloot Hades om toestemming aan Zeus te vragen om haar te ontvoeren zodat hij met haar kon trouwen. Zeus gaf hier toestemming voor, waarop Hades zijn plan in uitvoering kon brengen. Terwijl Persephone bloemen aan het plukken was kwam Hades met zijn gouden strijdwagen tevoorschijn uit een kloof in de aarde. Hij ontvoerde Persephone en nam haar direct mee naar de onderwereld.
Demeter, godin van de landbouw en gewassen, ging samen met Hekate tevergeefs op zoek naar haar dochter. Ze gingen heel de aarde af maar konden haar maar niet vinden. Van verdriet verwaarloosde Demeter haar taak als godin waardoor er niks meer groeide op de aarde. Uiteindelijk kwamen ze terecht bij Helios, die alles gezien had vanuit zijn zonnewagen. Hij wist hen te vertellen dat Persephone ontvoerd was door Hades en naar de onderwereld mee was genomen. Demeter voelde zich machteloos omdat ze wist dat ze zelf Persephone nooit terug zou kunnen halen uit de onderwereld. Uit verdriet verwaarloosde Demeter haar taken nog meer waardoor er een zware winter ontstond, waaruit weer een hongersnood ontstond. Zeus, onder druk van de kreten van de hongerige mensen en van andere goden die ook hun angst hoorde, gebood Hades daarop om Persephone terug te brengen naar Demeter.
Hades besloot gehoor te geven aan Zeus, maar liet Persephone eerst granaatappelpitjes eten. Wat Persephone niet wist was dat als iemand eenmaal iets gegeten had in de onderwereld, die persoon aan de onderwereld verbonden bleef. Omdat ze de granaatappelpitjes had gegeten moest ze verplicht de helft (of een derde volgens sommige) van het jaar in de onderwereld verblijven. Dit was de verklaring voor de seizoenen van de Grieken. Tijdens de lente en zomer keerde Persephone terug naar moeder op aarde, waarop Demeter gelukkig was en de aarde liet groeien en bloeien. Tijdens de herfst en wintermaanden vertrok Persephone naar de onderwereld, waarop Demeter haar verdriet uitte door de bladeren van de bomen te laten vallen en de aarde te hullen in sneeuw.
Asklepios
Om weer te geven hoe serieus Hades zijn rol als heerser van de onderwereld nam, is de mythe van Asklepios een goed voorbeeld. Asklepios was een zoon van de zonnegod Apollo. Deze liet hem in de leer gaan bij de centaur Cheiron, waar die geneeskunde leerde. Hij ontsteeg zijn leermeester echter en werd zo goed in de kunst van geneeskunde dat die de doden weer tot leven kon brengen. Toen die dit eenmaal in praktijk bracht begon Hades zich zorgen te maken. De doorstroming van de zielen naar het dodenrijk kwam hierdoor in gevaar, waardoor zijn rijk in gevaar liep om er niet meer toe te doen. Hierop besloot Hades Zeus te vragen Asklepios te doden, waarop Zeus Asklepios met zijn bliksemschicht besloot te doden om de orde te herstellen. Uiteindelijk zou Zeus, op verzoek van Apollo, Asklepios weer tot leven wekken en hem een plaats geven op Olympus als god.
Griekse helden die de onderwereld betraden
Hoewel er weinig mythes over Hades zijn omdat hij de onderwereld bijna nooit verliet, speelt Hades vaak wel een belangrijke rol in mythen over Griekse helden die de onderwereld betreden. Er waren slechts enkele die zich eraan waagden, waarvan Herakles, Theseus, Peirithoos en Orpheus de bekendste zijn. Levende mensen behoorde niet tot het dodenrijk, waardoor het een gevaarlijke onderneming was om de reis naar het dodenrijk te maken.
Herakles
De bekendste aftocht van een Griekse held die de onderwereld betrad is die van Herakles, die bekend is van de twaalf werken die hij moest uitvoeren. Voor zijn laatste werk moest Herakles de driekoppige hond Kerberos (Cerberus) vangen en mee terugbrengen. Via de zielen in de onderwereld vroeg Herakles Hades of hij de Kerberos mee mocht nemen. Hades ging akkoord onder een voorwaarde; Herakles mocht geen wapens gebruiken om Kerberos mee te nemen. Ook zonder wapens wist Herakles Kerberos te overwinnen, waardoor Herakles zijn twaalfde werk wist te voltooien. Op zijn terugweg van de onderwereld wist hij ook nog eens Theseus te bevrijden.
Theseus en Pirithous
Pirithous en Theseus kwamen met een hele andere reden dan Herakles naar de onderwereld. Zij kwamen er namelijk omdat Pirithous via een orakel de raad had gekregen om de vrouw van Hades, Persephone, tot vrouw te maken. Theseus, die zijn vriend eeuwige trouw had beloofd, ging met tegenzin mee. Ze vertrokken naar de onderwereld en werden, tegen de verwachting in, vriendelijk ontvangen door Hades. Hij verzocht ze om beide in een stoel plaats te nemen. Wat beiden niet wisten is dat Hades ze in de stoel van vergetelheid plaatste, een stoel waar kronkelende slangen uit kwamen die hen vastbonden aan de stoel en waarbij hun vlees uiteindelijk zou vergroeien in de stoel. Hades was namelijk niet van plan zijn vrouw Persephone op te geven. Uiteindelijk zou Herakles op zijn terugweg Theseus bevrijden. Hades liet Herakles Pirithous niet bevrijden, omdat die gepoogt had zijn vrouw te ontnemen.
Orpheus
Misschien is de mythe van Orpheus wel het beste voorbeeld van dat Hades geen koude, meedogenloze god was, zoals die vandaag de dag vaak wordt afgebeeld, maar juist heel redelijk kon zijn. Orpheus was een muzikant die de lier prachtig bespeelde. Nadat zijn vrouw Eurydice overlijdt, daalt Orpheus af naar de onderwereld om aan Hades te vragen of Eurydice terug mag keren naar de levende wereld. Hoewel Hades de doden normaal gesproken nooit laat terugkeren naar de levende wereld, is hij zo erg gecharmeerd van Orpheus zijn gezang en muziek dat hij een uitzondering maakt. Orpheus mag zijn vrouw Eurydice mee terugnemen naar de levende wereld onder één voorwaarde; tijdens zijn tocht terug naar de aarde mag Orpheus geen enkele keer omkijken of zijn vrouw er nog is. Orpheus accepteert de voorwaarde, maar is aan het einde van zijn tocht zo bezorgd om zijn vrouw dat hij toch omkijkt. Hierdoor verdwijnt Eurydice toch naar de onderwereld.
Hades zijn vrouw en minnaressen
In tegenstelling tot zijn broers Poseidon en Zeus, die zich aan iedere vrouw die ze zagen vergrepen, was Hades een trouwe echtgenoot. Hij zou nooit ontrouw richting Persephone zijn geweest. Wel waren er, voordat Persephone in beeld kwam, twee minnaressen: Leuke en Minthe. Hieronder worden zowel de minnaressen als de vrouw van Hades kort toegelicht.
Leuke: Leuke was een dochter van de Griekse titaan Okeanos. Net zoals bij Persephone werd Hades verliefd en ontvoerde hij haar naar de onderwereld. Daar zou ze de rest van haar levensduur doorbrengen als minnares van Hades. Toen ze stierf, vereeuwigde Hades Leuke door haar als een witte populier in het Elysium te plaatsen.
Minthe: Hoewel er verschillende verhalen over zijn, was Minthe waarschijnlijk een minnares van Hades voordat hij Persephone had ontmoet. Toen Hades eenmaal met Persephone was, zette hij haar opzij. Minthe werd hierdoor jaloers, waarop ze beweerde dat ze knapper
was dan Persephone en Hades binnenkort weer bij haar terug zou komen. Dit had ze niet moeten doen; de verhalen verschillen, maar of Persephone of Demeter werd hierop zo kwaad dat ze haar in een muntplant veranderde. De bekende muntplant wordt tegenwoordig veel gebruikt om thee van te maken. Dit is een goed voorbeeld van hoe de Grieken middels mythen probeerden te verklaren wat de oorsprong van iets was.
Persephone: Uiteindelijk zou Persephone de vrouw van Hades worden, die hij voor eeuwig trouw bleef. Persephone werd de godin van het dodenrijk en de lente, en zou samen Hades over het dodenrijk heersen. Hades was niet zelfzuchtig en liet Persephone een belangrijke rol in zijn rijk vervullen. Volgens sommige verhalen zouden ze twee kinderen krijgen, Zagreus en Melinoë. Andere verhalen vertellen weer dat ze drie kinderen kregen: Zagreus, Melinoë en Macaria. Weer andere verhalen vertellen dat ze geen kinderen kregen omdat Hades onvruchtbaar was. Het waarschijnlijk kloppende verhaal? Dat ze samen geen kinderen kregen. Hades was immers de god van de dood, en een god van de dood zou niet in staat moeten zijn om leven te brengen.
Kenmerken Hades
Beschrijving van de god Hades
Hades wordt in de verhalen vaak omschreven als een strikte doch eerlijke heerser. Hij was trouw aan zijn vrouw en haalde, in tegenstelling tot veel andere goden, weinig rare fratsen uit. Ook wordt hij vaak als streng, wreed en meedogenloos omschreven, omdat hij voor (bijna) niemand uitzonderingen maakte. Wel was hij rechtvaardig. Voordat de doden konden doorstromen werden zij voor de drie rechters gezet, die oordeelden hoe zij hun leven hadden geleefd. Voor niemand werd hierin een uitzondering gemaakt, het moest altijd een eerlijke beoordeling zijn. Hij zorgde ervoor dat zijn onderdanen hem ten allen tijde gehoorzaam waren. De naam Hades betekent ‘ongezien’, wat zeer toepasselijk is gezien hij ondergronds leefde en men hem alleen bij dood zag.
Uitbeelding en attributen van Hades
Hades werd niet vaak afgebeeld zoals andere goden. Dit kwam doordat de Grieken vaak bang voor hem waren, waardoor ze hem zo veel mogelijk vermeden. Toch zijn er enkele Grieken geweest die het aandurfden. Zo wordt hij op aardewerk vaak afgebeeld als een statige man met een zwarte baard, met een sombere, treurige blik in zijn ogen. Ook zit hij vaak op zijn ebbenhouten troon, of in zijn gouden strijdwagen. Bijna altijd stond de driekoppige hond Kerberus bij hem in de buurt afgebeeld. Zijn attributen waren zijn helm (die hem onzichtbaar kon maken), een bident (tweepuntig wapen), een scepter en een sleutel. De sleutel werd afgebeeld als een symbolische rol; niemand kon de onderwereld verlaten omdat hij de sleutel had.
Aanbidding van Hades in het oude Griekenland
De Grieken vreesden Hades, waardoor ze geen tempels voor de god bouwden. Wel werden offers aan de god gebracht. Enkele keren zijn er mensen aan Hades geofferd, maar meestal bleef het bij dieren. Er werden bewust zwarte dieren of dieren met een donkere huid uitgekozen, omdat de zwarte kleur de dood vertegenwoordigde. Wanneer de Grieken iets aan Hades offerden of vroegen, sloegen ze met hun handen op de grond om er zeker van te zijn dat Hades het op zou merken. De persoon die het offer bracht moest zijn gezicht altijd afwenden.