Herakles (Hercules): Mythe, 12 Werken & Zijn Leven

Herakles (in de Romeinse mythologie ook wel bekend als Hercules) is een van de bekendste personages uit de Griekse mythologie. Hij wordt omschreven als de grootste held van allemaal. Herakles is vooral bekend vanwege de twaalf werken die hij moest voltooien. Naast deze twaalf werken is hij echter nog in verscheidene mythen terug te vinden. Door al zijn heldendaden werd hij het ultieme symbool van mannelijke kracht en moed. Herakles werd als een halfgod geboren, maar werd na zijn dood naar Olympus gebracht en hier tot een onsterfelijke god gemaakt wegens zijn heldendaden.

Hera, de vrouw van Zeus, had gehoor gekregen van het overspel van haar man. Ze was woedend en besloot Herakles te straffen. Hij was immers het levende bewijs van Zeus zijn ontrouw richting haar. Ze liet Zeus de belofte doen dat de eerstvolgende die geboren zou worden in het huis van Perseus koning zou worden. Zeus, wetende dat Herakles zijn overgrootvader Perseus was en hij op het punt stond geboren te worden, ging akkoord. Wat Zeus echter niet wist, en Hera wel, was dat er nog iemand van de familielijn van Perseus zwanger was, Nicippe. Als godin van de geboorte zorgde Hera ervoor dat Herakles zijn geboorte uitgesteld zou worden en liet ze Nicippe sneller bevallen. Hierdoor zou Nicippe haar zoon, Eurystheus, als eerste geboren worden en zou hij koning worden in plaats van Herakles. 

Daarmee hield Hera haar wraak nog niet op. Op het moment dat Herakles geboren werd zond Hera twee slangen naar zijn wieg toe om hem te vermoorden. Herakles was echter niet zomaar een kind; hij zou de sterkste van alle helden worden. Hij wurgde vanuit zijn wieg de twee slangen met gemak. Toen Alkmene de volgende ochtend de kinderkamer in kwam zag ze de twee dode slangen. Ze vreesde voor de wraak van Hera en besloot afstand te nemen van haar zoon door hem als vondeling in het bos te leggen. 

Hoewel Herakles bekend is van zijn twaalf werken, was hij hiervoor ook al een groot krijger. Hij zou de leeuw van Kithairon, die de bevolking lastig viel, doden. Vervolgens zou hij de stad Thebe hebben bevrijd van een stam die hen jarenlang had onderdrukt. Uit dank voor het bevrijden van Thebe zou koning Kreon zijn dochter Megara hebben uitgehuwelijkt aan Herakles. Ze trouwden samen en kregen drie kinderen.

Het leek allemaal voorspoedig te verlopen. Iets te voorspoedig, als je het Hera zou vragen. Hera was nog altijd wraakzuchtig en besloot hem tot waanzin te drijven. In een vlaag van waanzin, veroorzaakt door Hera, doodde Herakles zowel zijn vrouw Megara als zijn drie kinderen. Nadat hij weer tot zinnen was gekomen van de waanzin besefte hij pas wat hij had gedaan. Hij vergaat van verdriet en besluit om af te reizen naar Delphi, om het orakel van Delphi raad te plegen wat hij moet doen. Daar aangekomen vertelt het orakel hem dat hij voor twaalf jaar in dienst moet treden bij koning Eurystheus als boetedoening voor het vermoorden van zijn vrouw en kinderen. Hij zal de koning moeten gehoorzamen en alle opdrachten die hij van Eurystheus kreeg moeten uitvoeren. 

De eerste taak die Herakles kreeg toebedeeld was het verslaan van de leeuw van Nemea en zijn huid mee terug te nemen. De Nemeïsche Leeuw was een monsterlijk beest dat de streek rond Nemea terroriseerde en was een afstammeling van Typhon en Echidna, de ouders van vele mythologische wezens. Het dier was geen gewone leeuw: zijn huid was volledig ondoordringbaar voor wapens. Geen zwaard, speer of pijl kon het beschadigen. Herakles kwam hier hardhandig achter; hij probeerde in eerste instantie de leeuw te doden met zijn pijlen, maar die kaatsten simpelweg van de huid van de leeuw af. Vervolgens probeerde hij het met een knots, maar ook dit had geen effect. Hij moest een andere manier verzinnen om de leeuw te doden. 

Herakles begreep dat hij de leeuw niet met wapens kon verslaan en besloot een nieuwe tactiek te proberen. Hij volgde de leeuw naar zijn hol. Hij sloot een van de twee ingangen van de grot en ging via de andere ingang naar binnen. Vervolgens zocht hij in het donker naar de leeuw en toen hij de leeuw vond, wurgde hij deze met zijn blote handen. Toen de leeuw gedood was, moest hij de huid van het dier afnemen als bewijs. Dit bleek opnieuw een uitdaging, omdat geen enkel wapen door de huid kon snijden. Daarom gebruikte Herakles, op aanraden van Athena, de eigen klauwen van de leeuw om de huid los te snijden. Vanaf dat moment zou hij de huid van de leeuw als harnas gebruiken en gebruikte hij de kop van het dier als helm. 

De tweede opdracht die de held kreeg was om de hydra van Lerna te doden. De hydra van Lerna was een reusachtige waterslang met in totaal negen koppen, waarvan er een onsterfelijk was. De hydra bevond zich in een moeras dat omhuld was met giftige mist. Herakles bedekte zijn neus en mond en besloot de hydra uit zijn schuilplaats te lokken door vuurpijlen erop af te schieten. Dit werkte goed; de hydra kwam tevoorschijn uit zijn schuilplaats. Herakles ging het gevecht aan met de hydra en wist met zijn knots een van zijn koppen eraf te hakken. Tot zijn verbazing gebeurde er echter iets wat hij niet had verwacht: in plaats van dat er een kop minder was, groeiden er twee nieuwe koppen aan de slang. Vervolgens gebeurde er nog wat waar hij niet op had gerekend; er kwam opeens een reusachtige krab tevoorschijn (gestuurd door Hera) die hem wist te verwonden. Hierop besloot Herakles zich tijdelijk terug te trekken om een plan te bedenken.

Eurystheus en Hera waren niet blij dat Herakles de tweede taak voltooid had. Hierop besloot Eurystheus, ingegeven door Hera, een heel andere opdracht te geven. De derde taak die hij kreeg toebedeeld was het levend vangen van de hinde van Keryneia. De hinde was een magisch hert met gouden hoorns en bronzen hoeven, die naar verluidt sneller dan een pijl op volle snelheid was. De hinde stond onder bescherming van Artemis, wat het nog lastiger maakte. 

Herakles ging op pad en kwam de hinde tegen. De hinde wist echter constant te ontsnappen, waardoor Herakles het dier een jaar lang zou achtervolgen door heel Griekenland heen. Uiteindelijk wist hij na een lange achtervolging de hinde te vangen door deze in zijn slaap in een net te vangen. 

Voldaan dat hij zijn taak eindelijk had voltooid trok hij terug naar Eurystheus. Op zijn terugtocht kwam hij Artemis en haar broer Apollo tegen. Artemis was woest dat hij haar heilige dier had gevangen, waarop Herakles haar smeekte om vergiffenis. Hij legde de situatie aan haar uit dat hij dit moest doen voor zijn boetedoening en beloofde haar de hinde weer vrij te laten zodra hij het dier had laten zien aan Eurystheus. Artemis ging hiermee akkoord, waardoor hij zijn reis kon voortzetten.

De vierde taak was het vangen van het Erymanthische zwijn, een kolossaal en gevaarlijk wild zwijn dat het gebied rond de berg Erymanthos in Arcadië terroriseerde. Het Erymanthische Everzwijn was een gigantisch en agressief beest dat dorpen en gewassen vernietigde. Op weg naar het beest bracht hij eerst een bezoek aan zijn oude vriend Pholos, een centaur. Hier kreeg hij eten en onderdak, en vervolgens zou hij hem om wijn hebben gevraagd. Pholos had echter maar een kruik wijn liggen, een kruik die de god Dionysos cadeau had gedaan aan alle centauren in de omgeving. Toen de kruik werd geopend, lokte de geur de andere centauren aan, die boos werden dat de kruik zonder hun toestemming was geopend. De centauren vielen Herakles aan, waarop een hevige strijd ontstond. Hierin doodde Herakles meerdere centauren met zijn giftige pijlen. Pholos, nieuwsgierig naar hoe het kon dat de centauren zo makkelijk neer gingen door de pijlen, pakte een van de giftige pijlen uit het lijf van een centaur. Hij liet het per ongeluk vallen waardoor hij zichzelf verwondde, waardoor het gif van de pijlen hem direct te pakken kreeg en hij dood neerviel. Herakles trof hem na zijn gevecht met de centauren dood aan en zou hem hebben begraven, om vervolgens zijn zoektocht naar het Erymanthische zwijn te vervolgen.

De vijfde opdracht die Herakles kreeg was er een waarbij hij kon bewijzen dat hij niet enkel brute kracht in zich had. Hij moest de stallen van Augeias schoonmaken. Augeias was de koning van Elis en bezat duizenden runderen, waarvan de stal al meer dan 30 jaar niet uitgemest was. En alsof het nog niet moeilijk genoeg was; hij moest dit binnen een dag doen.

Voor onze held aan zijn taak begon sprak hij met Augias en zijn zoon Phyleus. Hij vertelde dat hij de stallen in een dag schoon zou maken als Augias hem 1/10de van zijn vee zou geven. Hierbij liet hij expres achterwege dat hij de opdracht hoe dan ook uit zou voeren, omdat hij door Eurystheus gezonden was. Augias geloofde er niets van dat hij het voor elkaar zou krijgen, maar ging desondanks akkoord. Phyleus zou met hem mee gaan om een oogje in het zeil te houden.

Herakles kon aan de slag gaan. Hij kwam er echter al snel achter dat er veels te veel mest lag om het binnen een dag weg te krijgen. Hierop bedacht hij een plan. Hij maakte een opening in de omheining van het erf en zet de staldeuren open. Vervolgens gaat hij naar de twee nabijgelegen rivieren, de Alpheos en de Peneos, en graaft hier brede loopgraven die de rivieren door de stal leiden. De stroming van het water spoelde alle mest weg, waardoor de stallen in een dag volledig schoon waren. 

De volgende opdracht was het verjagen van de stymphalische vogels, een zwerm angstaanjagende roofvogels die de omgeving van een Stymphalos meer in Arcadië terroriseerden. De vogels hadden snavels en klauwen van brons, metalen vleugels die ze als pijlen af konden vuren, giftige uitwerpselen die gewassen en waterbronnen in de omgeving vergiftigden en ze aten mensen. Ze waren grootgebracht door Ares, wat hun terroriserende gedrag wellicht verklaart. Er waren in ieder geval meer dan genoeg redenen om ze weg te jagen. 

Toen de held eropaf wou gaan kwam hij er al snel achter dat het moerasachtige gebied waar de vogels leefden zijn gewicht niet kon dragen. Athena zag dat Herakles haar hulp kon gebruiken en gaf hem twee reuze ratelaars, vervaardigd door Hephaistos. Hij gebruikte de ratels om een oorverdovend lawaai te maken, waardoor de vogels uit hun schuilplaats in het moeras opvlogen. Terwijl de vogels de lucht in vlogen, gebruikte Herakles zijn boog en vergiftigde pijlen om er velen van neer te schieten. De overlevende vogels vluchtten weg en verlieten Griekenland voorgoed. De argonauten die op zoek waren naar het gulden vlies zouden de gevluchte vogels op hun reis nog tegenkomen. 

Koning Minos had ruzie met zijn broers over wie de rechtmatige erfgenaam was van Kreta. Minos vroeg aan Poseidon om een teken dat hij de rechtmatige erfgenaam was, waarop Poseidon een witte stier stuurde onder de voorwaarde dat deze direct na ontvangst zou worden geofferd aan hem. Toen Minos de stier zag vond hij deze echter zo mooi dat hij besloot om het dier te houden in plaats van te offeren. De beledigde Poseidon was hier kwaad om en liet Minos zijn vrouw verliefd worden op de stier, waardoor de minotaurus zou zijn ontstaan, en maakte de stier vervolgens krankzinnig. De stier richtte overal waar die langskwam een ravage aan. 

Eurystheus gaf Herakles de taak om de stier te vangen en deze naar hem toe te brengen. In tegenstelling tot de andere opdrachten zou dit een vrij gemakkelijke opdracht worden voor de held. Hij wist het beest met gemak op te sporen, worstelde er vervolgens mee en wist de stier te temmen. Vervolgens bracht hij de stier naar Eurystheus, die de stier weer vrij liet. De stier richtte vervolgens weer veel ravage langs alle steden waar die kwam, totdat hij strandde bij de plaats Marathon. Hier zou de held Theseus de stier uiteindelijk weten te doden.

De achtste taak van Herakles was het vangen van de vleesetende paarden van Diomedes van Thracië. Diomedes was een Thracische koning en een zoon van Ares. Hij was een wrede koning en voedde zijn vleesetende paarden met vreemdelingen die zijn koninkrijk binnentraden. Wetende dat het een zware taak zou gaan worden, ging de held op reis met een aantal metgezellen. Een van die metgezellen was Abderos, zoon van Hermes. 

Eenmaal aangekomen overmeesterde hij de bewakers en stalknechten van de paarden en nam de paarden mee. Toen Diomedes erachter kwam dat zijn paarden waren gestolen, ging hij samen met zijn troepen op pad om de paarden terug te halen. Herakles gaf de paarden over aan Abderos en ging het gevecht aan met Diomedes. De held wist Diomedes en zijn mannen te overwinnen, maar toen hij terugkeerde naar de paarden kwam hij tot een verrassing te staan. Abderos had de paarden niet onder controle kunnen houden en was opgegeten door de paarden. Uit wraak gaf Herakles het lichaam van Diomedes aan de paarden, die hun vroegere meester opaten. De paarden hadden genoeg vlees gegeten waardoor ze tam werden, waardoor de held hun monden dicht kon binden en hij ze met gemak naar Eurystheus kon brengen. Uit eerbetoon voor Abderos zou hij de stad Abdera stichten op de plek waar deze was gestorven. Eurystheus zou de paarden weer vrij hebben gelaten nadat ze bij hem waren gebracht. De paarden zouden doorgereisd zijn naar de berg Olympus, waar ze door wilde beesten werden opgegeten.

De negende taak van Herakles was het bemachtigen van de gordel van Hippolyte, koningin van de Amazonen en dochter van Ares. De Amazonen waren een mythisch volk van vrouwelijke krijgers. Mannen waren niet welkom op het eiland waar ze woonden. Eurystheus zijn dochter had van de gordel gehoord en wilde deze graag hebben, waarop Eurystheus de held eropuit zond. Er zijn verschillende verhalen over met wie hij op reis ging naar de Amazonen. Sommige verhalen zeggen dat hij met de argonauten op reis ging, en met hen onderweg nog meerdere avonturen zou beleven. Andere verhalen vertellen dat alleen Peleus of Theseus mee zou zijn gegaan. 

Herakles ging op reis en kwam op het eiland aan, waar Hippolyte met hem in gesprek ging en hij zijn missie aan haar uitlegde. Hippolyte was onder de indruk van alle heldendaden die hij al uitgevoerd en besloot de held te helpen door haar gordel vrijwillig af te staan. Hera had echter andere plannen. De godin had zich vermomd als een Amazone krijgster en begon valse geruchten te verspreiden dat Herakles Hippolyte wilde ontvoeren. De krijgsters hoorden het gerucht, pakten hun wapens en paarden en belaagden Herakles en zijn metgezellen. Een lang gevecht volgde. Herakles dacht dat Hippolyte hem had verraden waarop hij haar doodde en de gordel meenam. Met de gordel in zijn bezit keerde hij terug naar Eurystheus, die het aan zijn dochter gaf.

Voor zijn tiende taak moest de held de runderen van de reus Geryones stelen en haar Eurystheus terugbrengen. De kudde was buitengewoon waardevol en werd als een goddelijk bezit beschouwd. Geryones was een gigantisch wezen met een lichaam dat uit drie samengevoegde torso’s bestond, elk met een eigen hoofd en paar armen. Hij liet zijn kudde bewaken door de tweekoppige hond, Orthros (familie van Kerberos), en de herder die de kudde bewaakte, Eurytion. Hij bevond zich op het eiland Erytheia.

Herakles ging op reis naar het eiland. Tijdens zijn reis splitste hij een berg door midden om verder te gaan, wat bekend zou staan als de zuilen van Herakles. De zeestraat die hij hiermee maakte heet hedendaags de straat van Gibraltar en is de toegangspoort van de Middellandse zee naar de Atlantische Oceaan. Volgens sommige versies van de mythe zou de reis over het water lang duren en zou het ontzettend warm zijn geweest, waarop Herakles uit frustratie een pijl richting de zon zou hebben geschoten. De zonnegod Helios zag dit gebeuren en gaf hem uit bewondering voor zijn moed zijn gouden boot, zodat hij sneller op het eiland terecht zou komen.

Hoewel Herakles oorspronkelijk tien taken kreeg toebedeeld, vond Eurystheus dat twee taken niet telde. Hierdoor zou hij ook een elfde en twaalfde taak moeten uitvoeren. Zijn elfde taak was om een aantal van de gouden appels uit de tuin van Hesperiden naar Eurystheus te brengen. Dit zou geen gemakkelijke opdracht worden, gezien de gouden appels een huwelijksgeschenk van Gaia aan Hera waren. En ondertussen is het al duidelijk geworden dat Hera deze appels niet zomaar aan hem zou geven. Ze liet zowel de Hesperiden, nimfen die dochters waren van de titaan Atlas, als de honderdkoppige draak Ladon de gouden appels bewaken.

Herakles ging op weg. Er was echter een probleem; hij wist niet waar de tuin van de Hesperiden zich bevond. Om hier achter te komen zocht hij Nereus, de oude man van de zee, op. Nereus wou hem het antwoord echter niet geven en transformeerde elke keer dat Herakles naar hem toe kwam in een ander zeewezen. Na een achtervolging wist Herakles grip op de zeegod te krijgen en hield hij de Nereus vast, ondanks dat hij verschillende vormen aannam. Hij zou hem pas loslaten wanneer hij de locatie van de tuin van de Hesperiden zou prijsgeven, wat Nereus hem uiteindelijk zou geven. 

Herakles had al elf werken voltooid die onmogelijk werden geacht. Bij zijn twaalfde taak wist Eurystheus hem echter toch te verrassen door een opdracht te geven die op voorhand nog moeilijker leek dan al zijn andere taken. Hij zou Kerberos (Cerberus) uit de onderwereld moeten ontvoeren en meenemen naar de levende wereld. Kerberos is een reusachtige hond met drie koppen, een slangenstaart en ontelbare slangenkoppen op zijn rug. Hij is de bewaker van het dodenrijk en zorgde ervoor dat geen levende ziel het dodenrijk kon betreden en geen dode ziel het dodenrijk kon verlaten.

Alleen de onderwereld betreden was al een lastige opgave, laat staan om er weer levend uit terug te keren. Slechts enkele stervelingen hadden de poging ondernomen, waarvan er nog minder levend terug wisten te keren. Toch ging hij het avontuur tegemoet. Hij liet zich eerst inwijden in de Eleusinische Mysteriën, een religieuze cultus die verband hield met Demeter en Persephone. Deze inwijding gaf hem bescherming en toelating tot het rijk van Hades. Daarna vroeg hij om raad bij Hermes en Athena, die hem zouden begeleiden door de onderwereld. 

Doordat de Griekse mythologie niet door één, maar veel verschillende dichters is geschreven, is de tijdlijn helaas niet altijd juist weergegeven. Volgens sommige schrijvers zou hij na zijn opdrachten toetreden tot de argonauten, volgens andere tijdens het uitvoeren van de negende taak en sommige verhalen noemen Herakles helemaal niet. De meeste verhalen vertellen echter dat hij samen met Hylas, die hij in eerder avontuur tot zijn wapendrager had benoemd, toe zou treden tot de Argonauten om met Jason op zoek te gaan naar het gouden vlies. Ze zouden uiteindelijk maar een klein deel van de reis meemaken. Toen de argonauten op het eiland Mysië terechtkwamen ging Hylas op zoek naar drinkwater. De nimfen van het drinkwater waren verliefd op Hylas geworden en lokten hem naar het water, waarop Hylas verdronk. Herakles ging op zoek naar hem, maar kon hem niet vinden. Hij wilde zijn zoektocht echter niet staken, waarop de Argonauten verder reisden zonder hem. Zijn zoektocht zou tevergeefs zijn; hij zou Hylas nooit terugvinden. 

Als straf voor het vermoorden van Iphitus werd Herakles getroffen door een verschrikkelijke ziekte (waarschijnlijk een straf van een van de goden). Niet wetende wat hij moest doen, besloot hij wederom om raad te vragen aan het orakel van Delphi. De priesteres, Pythia, kon hem echter niet van een orakel voorzien toen hij hierom vroeg. Woedend dat hij geen hulp kreeg van het orakel, verwoestte hij de tempel van Delphi en probeerde hij de offerschaal mee te nemen. Dit liet Apollo echter niet zomaar gebeuren. 

Apollo worstelde met Herakles om de offerschaal. Apollo werd hierin gesteund door zijn zus Artemis terwijl Pallas Athena aan de zijde van Herakles stond. Zeus zag zijn beide zonen ruziën en besloot tussenbeide te komen door zijn bliksemschicht tussen hen in te schieten. Nadat ze van elkaar waren gescheiden kreeg Apollo zijn offerschaal terug en kreeg Herakles waar hij voor was gekomen: zijn orakel. Het orakel bepaalde dat hij geld aan Eurytus moest geven als compensatie voor de moord op Iphitus. Daarnaast moest hij als boetedoening zichzelf een jaar lang als slaaf laten verkopen. 

Op zijn terugreis naar Griekenland kwam Herakles langs Troje, nog voor de Trojaanse oorlog had plaatsgevonden. Op dat moment werd de stad geteisterd door een zeemonster dat Poseidon op Troje had afgestuurd, omdat de toenmalige koning van Troje, Laomedon, zijn afspraak jegens Poseidon niet was nagekomen. Laomedon was van plan zijn dochter Hesione aan de god te offeren om weer bij hem in de gunst te komen. Herakles arriveerde echter precies op het juiste moment en bood aan het monster te doden in ruil voor de onsterfelijke paarden van Laomedon, die hij ooit als cadeau van Zeus had gekregen. Laomedon ging akkoord, waarop Herakles het zeemonster doodde. Toen hij zijn beloning echter op ging halen kwam Laomedon terug op zijn woord en gaf hij de paarden niet mee. Als wraak zou hij Troje hebben geplunderd en Laomedon en al zijn zonen hebben gedood. Alle zonen, behalve Priamus, die zijn vrijheid zouden hebben gekocht door Herakles een gouden sluier te geven. Priamus zou later, tijdens de Trojaanse oorlog, nog een zeer belangrijke rol spelen. Hij zou de laatste koning van Troje zijn voordat Troje door de Grieken werd veroverd.