Zeus is de oppergod van de Griekse mythologie. Hij heerst over Olympus en aarde, is de god van de hemel en (on)weer en bepaalt de wet, orde en het lot. Zeus is de zoon van de titanen Kronos en Rhea en de broer van Hades, Poseidon, Hestia, Demeter en Hera. Hoewel hij vaak centraal staat als oppergod in Griekse mythes en legendes, is hij vooral bekend wegens zijn ontrouw richting zijn zus en vrouw Hera. Een terugkerend thema van zijn bedrog was dat Zeus van gedaante veranderde om zowel vrouwen als mannen te verleiden of te verkrachten. Zeus is te herkennen aan zijn bliksemschicht, scepter en zijn adelaar Aëtos. Ook is de eik (zijn heilige boom) en zijn schild, de aegis, onlosmakelijk met hem verbonden. In de Romeinse godsdienst staat Zeus ook wel bekend als Jupiter.
Biografie zeus
Geboorte van Zeus
Hoewel het gek klinkt, is Zeus zowel de jongste als oudste broer van zijn broers en zussen. Dit komt doordat de vader van Zeus, Kronos, via een voorspelling van zijn vader, Ouranos, te horen had gekregen dat een van zijn kinderen hem van de troon zou stoten. Hierop besloot Kronos al zijn kinderen (Demeter, Hera, Hestia, Hades en Poseidon) bij geboorte direct op te eten. Zeus, als zesde kind geboren, wist hieraan te ontsnappen doordat zijn moeder, Rhea, hem met een steen in een doek verwisselde. Terwijl Kronos dacht dat die zijn zoon had gegeten had hij dus slechts een steen in zijn maag. Zeus werd vervolgens naar een verborgen grot in het Ida gebergte in Kreta gebracht, waar hij kon opgroeien. Doordat zijn broers en zussen opgegeten waren en niet opgroeiden, maakte dit Zeus de oudste van de kinderen.
Zeus zijn kinderjaren
Zodat Kronos er niet achter zou komen dat Zeus was verwisseld met een steen, moest Rhea hem verborgen houden. Daarom had ze voordat Zeus werd geboren afgesproken met de geit Amalthea dat deze Zeus zou voeden en dat de nimfen hem zouden opvoeden. Om te zorgen dat Kronos het gehuil van Zeus niet zou horen, sloegen de cureten – half goddelijke krijgers die Rhea aanbaden – met hun speren op hun schilden, zodat het gehuil van Zeus overstemd werd door het gekletter. Ook stuurde Rhea de titaan Metis – de titaan van de wijsheid en uiteindelijk Zeus zijn eerste vrouw – naar Zeus toe, die hem later zou helpen zijn vader Kronos van de troon te stoten.
De list om Kronos te vergiftigen
Om zijn opgegeten broers en zussen terug te krijgen, moest Zeus een list verzinnen. Metis maakte een braakmiddel voor hem die Kronos op zou moeten drinken, zodat die zijn kinderen uit zou kotsen. Op advies van Metis vermomde Zeus zich als een Olympische bekerdrager, waar die Kronos zijn drank verzorgde. Hij stopte het braakmiddel in Kronos zijn drank, waardoor die zo veel moest overgeven dat die al zijn kinderen en de steen, waarvan hij dacht dat het Zeus was, uitspuugde. Doordat Zeus hen had bevrijd zwoeren al zijn broers en zussen hun trouw aan hem. Hierop gingen Zeus en zijn broers en zussen de strijd aan met hun vader Kronos, waaruit de titanenstrijd (Titanomachy) voortkwam.
De titanenstrijd (Titanomachy)
De titanenstrijd duurde naar verluidt tien jaar lang. Zeus, Hades, Poseidon, Demeter, Hera en Hestia trokken ten strijde tegen hun vader met de berg Olympus als hoofdkwartier, terwijl de titanen zich op de berg Othrys vestigden. Kronos was de leider van de titanen, die bijna allemaal ondertussen al talloze sterke kinderen hadden. Hierdoor waren Zeus en de Olympische goden ver in de minderheid. Bijna alle titanen, behalve Themis en Prometheus, vochten aan de zijde van Kronos. Slechts enkele titanen, zoals Okeanos, bleven neutraal. Hierop besloot Zeus om af te reizen naar Tartaros om de cyclopen – reuzen met een oog – en Hekatoncheiren – reuzen met 50 hoofden en 100 handen -, die gevangen waren gezet door Kronos, te bevrijden. De cyclopen maakte vervolgens Zeus zijn wapen, de bliksemschicht , Poseidon zijn drietand en Hades zijn helm die hem onzichtbaar kon maken. Hiermee gewapend en geholpen door de hekatoncheiren wisten Zeus en de goden de titanen na een lange strijd te overwinnen.
Zeus aan de macht
Nadat de titanen waren verslagen moesten de Olympische goden bepalen wat er met de wereld zou gebeuren. Zeus, Hades en Poseidon besluiten de wereld onder hen drie te verdelen door lootjes te trekken: Zeus kreeg de aarde en hemel, Poseidon de zee en Hades de onderwereld. Zeus werd vervolgens gekroond tot oppergod, heerser van alle goden en mensen. Het eerste wat hij als oppergod deed was alle titanen (behalve de titanen die niet deelnamen aan de strijd of aan zijn kant stonden) verbannen naar Tartaros. Daar liet hij de titanen bewaken door de Hekatoncheiren. Alleen Atlas, de opperbevelhebber van de titanen tijdens de titanenstrijd, kreeg een andere straf toebedeeld; hij zou voor eeuwig de hemel op zijn schouders moeten dragen.
Zeus tegen de giganten: de gigantomachie
Doordat Zeus de titanen naar Tartaros had verbannen ontstond het volgende conflict: de gigantomachie. Gaia – de moeder van de titanen en de grootmoeder van Zeus – kon het niet langer aanzien dat haar kinderen in Tartaros waren opgesloten. Hierop besloot ze haar andere kinderen, de giganten, aan te sporen om het op te nemen tegen de Olympische goden. Na een lange strijd, waarbij de held Herakles ook mee hielp, wisten de Olympische goden de giganten te overwinnen. Dit zorgde ervoor dat Gaia nog bozer werd en nogmaals een kind baarde die het op moest nemen tegen de Olympische goden ; Typhon (Typhoeus).
Typhon (Typhoeus) tegen Zeus
Typhon is ook wel bekend als de vader van alle monsters, die hij samen kreeg met zijn vrouw Echidna. Het was een afschrikwekkende vuurspuwende draak met honderd koppen, die nooit sliep. Typhon werd door zijn moeder Gaia erop uitgestuurd om Zeus en de Olympische goden te verslaan. Tijdens zijn eerste poging lukte dit aardig; de meeste goden hadden geen antwoord op de kracht van Typhon. Alleen Zeus durfde het tegen hem op te nemen, waarbij al zijn pezen in zijn handen en voeten er werden uitgerukt. Dankzij Hermes en Pan wist Zeus zijn pezen terug te krijgen, waarna hij na een lange strijd Typhon wist te overwinnen. Na deze strijd was er geen twijfel meer over mogelijk; de titanen en degene die voor hen kwamen waren verslagen en Zeus zou over hemel en aarde gaan heersen.
Revolutie tegen Zeus
Heersen over hemel, aarde en alle andere goden bleek echter geen gemakkelijke taak. Zeus was in zijn beginjaren als heerser prikkelbaar en te trots, waardoor de andere goden zich van hem afzette. Hera, Poseidon en Apollo besloten gezamenlijk om Zeus een lesje te leren. Terwijl Zeus sliep stalen ze zijn bliksemschicht en bonden hem vast met een touw met honderd knopen erin. Gelukkig voor Zeus was de nereïde Thetis alert en riep Briareus op vanuit Tartaros, een van de hekatoncheiren die de taak had gekregen om de titanen te bewaken in Tartaros. Met zijn honderd armen wist Briareus de honderd knopen binnen een mum van tijd los te maken en was Zeus bevrijd. Eenmaal los bestrafte hij Poseidon, Apollo en vooral Hera zo hard dat zij zwoeren nooit meer in opstand tegen Zeus te komen.
Prometheus en Zeus
Prometheus, de titaan die tijdens de titanenstrijd aan de zijde van Zeus vocht, durfde nadien echter nog tegen hem in te gaan. Prometheus had de mens geschapen (in sommige verhalen samen met Pallas Athena) en vond dat Zeus te hard tegen de mensheid was. Daarom besloot hij het vuur, terwijl Zeus het had verboden, te geven aan de mens. Als straf besloot Zeus Prometheus aan een rots vast te binden, waar de adelaar Ethos elke dag zijn lever eruit pikte. ’s Nachts groeide de lever weer aan, waardoor de kwelling de volgende dag weer opnieuw kon beginnen. Uiteindelijk zou Herakles, met goedkeuring van Zeus, Prometheus bevrijden.
Zeus tegen de mensheid
Nadat Prometheus de zege van het vuur aan de mensheid had gegeven, besloot Zeus om de mensheid een straffend geschenk te geven. Hij gaf de opdracht aan Hephaistos om de eerste vrouwelijke mens te maken, die Hermes uiteindelijk Pandora zou noemen. Zeus gaf haar vervolgens een doos mee (de doos van Pandora) waar verschillende goden verscheidene rampen als honger, oorlog, ziektes en aardbevingen in hadden gestopt. Hij drukte haar op het hart de doos nooit open te maken. Uiteindelijk zou Pandora de doos uit nieuwsgierigheid toch openen en verspreiden de rampen zich over de mensheid.
De zondvloed van Zeus
Mede dankzij de doos van Pandora zijn de mensen verdorven geworden. Ze aanbidden de goden nauwelijks meer, bieden geen gastvrijheid meer aan en de mens is op zoek naar oorlog. Toen Zeus dit ter ore kwam besloot hij een kijkje te nemen bij de mensheid, om te zien of het daadwerkelijk zo slecht gesteld was. Hij daalt naar de mensheid af en brengt een bezoek aan de Arcadische koning Lycaon. Daar was hij zo ontevreden over hoe die ontvangen werd, dat hij besloot de hele mensheid uit te roeien door de aarde te overspoelen met water. Er waren echter nog twee, in de ogen van de goden, goede mensen over: Deukalion – zoon van Prometheus – en Pyrrha (dochter van Epimetheus). Prometheus raadde hen aan een schip te bouwen, omdat hij voorzag dat Zeus de wereld zou overspoelen met water. Dankzij het schip overleefde zij de zondvloed van Zeus en bleef de mensheid bestaan.
Er bestaan in diverse culturen en religies veel verhalen over een zondvloed, gezonden door een god om de mensheid te straffen. Hierdoor heeft het verhaal van de zondvloed van Zeus dan ook sterke overeenkomsten met bijvoorbeeld het Bijbelse verhaal van de ark van Noach.
Zeus zijn vrouwen
Door de loop der jaren is er nogal wat verwarring ontstaan wie nou precies Zeus zijn vrouwen en kinderen waren. Sommige bronnen zeggen dat Hera zijn enige vrouw was terwijl andere bronnen zeggen dat Zeus zeven vrouwen had. Voor de vrouwen en kinderen van Zeus houden we op deze website, om een duidelijk overzicht te weergeven, de Theogonia van de Griekse dichter Hesiodus aan. Volgens Hesiodus had Zeus zeven vrouwen: Metis, Themis, Eurynome, Demeter, Mnemosyne, Leto en Hera. Hieronder worden al zijn vrouwen kort toegelicht en welke kinderen hij met hen kreeg.
- Metis: Metis is al eerder voorgekomen in dit verhaal. Ze werd door Rhea naar Zeus gestuurd om hem te helpen zijn vader, Kronos, van de troon te stoten. Hoewel Metis Zeus zijn eerste vrouw wordt heeft het lot andere plannen voor de twee; er wordt een profetie gedaan dat Metis een zoon zou baren die machtiger dan Zeus zou zijn. Hierop besluit Zeus Metis op te eten toen ze zwanger was van hem. Eenmaal in het hoofd van Zeus baart Metis nog steeds een dochter, Athena. Metis zou – als titaan van de wijsheid – Zeus de rest van zijn leven van advies voorzien in zijn hoofd, waardoor Zeus een betere leider zou worden.
- Themis: De tweede vrouw van Zeus was Themis. Zij is de titaan van orde en recht. Hij zou met Themis de drie horen (seizoenen) en de drie moirai (lotsbestemmingen) krijgen.
- Eurynome: Eurynome was een oceanide en een van de oudste van de 3000 dochters van Okeanos en Tethys. In de standbeelden die van haar gemaakt zijn wordt ze afgebeeld als een zeemeermin. Ze was de derde vrouw van Zeus en zou met hem drie dochters, de gratiën (Kharites), krijgen. De gratiën zouden de godinnen van genade en schoonheid worden.
- Demeter: Voor de Griekse goden was het vrij normaal om relaties te hebben met hun broers of zussen. Dit zie je terug in dat Zeus uiteindelijk trouwt met Hera. Voor Zeus met Hera trouwde, zou hij echter eerst met een andere zus van hem gaan, Demeter. Samen met haar kregen ze de dochter Persephone, die uiteindelijk de vrouw van Hades en godin van het dodenrijk zou worden.
- Mnemosyne: Mnemosyne is de titaan van het geheugen. Haar naam is afgeleid van het Griekse woord voor herinnering. Volgens Hesiodos zou Zeus negen opeenvolgende nachten met haar slapen waar de negen muzen, de godinnen van de kunst en wetenschap, uit zouden voortkomen.
- Leto: Zijn zesde vrouw was Leto. Terwijl Zeus met Hera trouwde, was Leto al zwanger van Zeus. Ondanks dat dit voor hun huwelijk was gebeurd, was Hera jaloers op Leto en probeerde ze haar op verschillende manieren te vermoorden. Dit slaagde echter niet, waardoor de tweeling Artemis en Apollo geboren werden. De tweeling kreeg later belangrijke rollen in de Griekse mythologie en zouden Olympische goden worden.
- Hera: Er zijn verschillende theorieën hoe Hera Zeus zijn vrouw zou worden, maar feit is dat Zeus met Hera trouwt. Samen zouden ze over Olympus heersen. Hoewel Hera de godin van de vrouwen, huwelijk en kind geboorte is, liep het huwelijk tussen haar en Zeus lang niet altijd goed. Zeus kon de verleiding van andere vrouwen (of mannen) niet weerstaan, waardoor Hera jaloers en wraakzuchtig was op Zeus zijn escapades en zijn onwettige kinderen. Gezien Zeus waarschijnlijk meer dan 100 onwettige kinderen heeft, was ze dus behoorlijk vaak op wraak uit 😉. Volgens de meeste bronnen krijgen Zeus en Hera vier kinderen samen: Ares (god van de oorlog), Eileithyia (godin van geboorte), Hebe (godin van de jeugd) en Hephaistos (god van de smeedkunst).
Hieronder een overzichtelijke afbeelding met alle kinderen van Zeus en zijn zeven vrouwen:
De minnaressen en minnaars van Zeus
Ondanks dat Zeus getrouwd was vond hij het moeilijk om zijn handen thuis te houden. Hier heeft Zeus veel minnaressen, onwettige kinderen en in sommige gevallen zelfs minnaars aan overgehouden. Hoewel het er te veel zijn om allemaal op te noemen worden hieronder de bekendste affaires van Zeus benoemd en eventuele onwettige kinderen die eruit voortkomen:
- Semele (samen kregen ze Dionysos)
- Europa (samen kregen ze Minos en Rhadamanthys)
- Alkmene (samen kregen ze Herakles)
- Antiope (samen kregen ze de tweeling Amphion en Zetos)
- Callisto (samen kregen ze Arcas)
- Danaë (samen kregen ze Perseus)
- Lamia
- Leda (samen kregen ze Pollux en Helena)
- Ganymedes
- Maia (samen kregen ze Hermes)
Kenmerken van Zeus
Beschrijving van de god Zeus
Zeus wordt in de verhalen beschreven als wijs, eerlijk, rechtvaardig en barmhartig. Hij wordt echter ook beschreven als onvoorspelbaar, makkelijk geïrriteerd, kinderlijk en wraakzuchtig. De Grieken omschreven hun goden vaker met menselijke eigenschappen. Goden hadden, net als mensen, zowel goede als slechte eigenschappen. Zeus was hier absoluut geen uitzondering in. Sterker nog, hij is het perfecte voorbeeld van hoe iemand zowel goed als slecht in vele opzichten kan zijn.
Uitbeelding en attributen van Zeus
Zeus wordt bijna altijd afgebeeld als een oude man met een vorstelijke baard. In zijn linkerhand draagt hij vaak een scepter en in zijn rechterhand houdt hij zijn bliksemschicht vast. Beide zijn symbolen van zijn autoriteit. Hij droeg hij soms een krans van eikenbladeren op zijn hoofd. De eik was immers zijn heilige boom. Andere attributen waar die vaak mee wordt beschreven of afgebeeld worden zijn zijn heilige vogel, de adelaar, zijn schild Aegis, een troon, een klein nikè beeldje (gevleugelde godin van de overwinning) of een offerschaal.
Zeus in andere mythologieën
De verhalen van mythologieën hebben zich over de wereld verspreid, waarbij verschillende elementen van verschillende godsdiensten werden samengebracht. Zo werd Zeus met de Egyptische god Amon vergeleken, werd die in de Germaanse mythologie verweven met Wodan en werd die in de Noorse mythologie verweven met Odin. Hoewel elk van deze goden hun eigen verhaal hebben en weinig overeenkomsten hebben in hun verhalen, zie je vaak wel dat enkele kenmerken van de goden met elkaar worden verweven. Het bekendste voorbeeld hiervan is echter de Griekse en Romeinse mythologie, die in heel veel opzichten erg op elkaar lijken en in veel gevallen zelfs identiek zijn. In de Romeinse mythologie werd Zeus Jupiter genoemd.