De lelijke god. De misvormde god. De manke god. Als de andere goden hem zagen klonk er een zogenoemd ‘Homerisch gelach’ op. Ze konden niet stoppen met lachen om het uiterlijk van Hephaistos. En toch wist Hephaistos zijn plek op Olympus af te dwingen. Wist hij, ondanks een moeilijke start in het leven, de liefde van zijn moeder Hera uiteindelijk te winnen. Wist hij met zijn vaardigheden als smid het respect van zijn vader Zeus af te dwingen. Wist hij de mooiste van alle godinnen, de godin van de liefde, Aphrodite, tot zijn vrouw te maken. En wist hij zijn plek als god van de smeedkunst en het vuur te verdienen in de Griekse mythologie. Hephaistos werd ook wel de hemelse ambachtsman genoemd en maakte wapens en bescherming voor de goden. Dankzij deze rol werd hij een belangrijke god voor ambachtslieden als beeldhouwers, timmermannen en metaalbewerkers. Ook werd hij als god in verband gebracht met de vulkanen, doordat hij zijn werkplaats binnen in een vulkaan had. Hier zou hij later ook zijn Romeinse naam, Vulcanus, door verkrijgen.
Biografie Hephaistos
Geboorte & jeugd
Er zijn twee verschillende verhalen over de geboorte van Hephaistos. Volgens het ene verhaal was Hephaistos de eerstgeboren zoon tussen Zeus en Hera. Volgens het andere verhaal was Hera boos dat Zeus in zijn eentje Athena had voortgebracht en bracht ze hierop Hephaistos in haar eentje voort. Hoe het ook zij, feit is dat Hera zijn moeder was en dat in de verhalen Hephaistos Zeus vaak als vader aanspreekt. En dat hij misvormd geboren werd.
Ook over hoe Hephaistos mank is geworden, zwerven twee verschillende verhalen rond. Volgens het ene verhaal kwam Hephaistos ter wereld als een lelijk gedrocht met slechte benen. De trotse Hera was zo verafschuwd van hoe Hephaistos eruitzag dat ze hem vanaf Olympus de zee in gooide. Hoewel hij al slechte benen had bij zijn geboorte, zou hij hierdoor de rest van zijn leven mank lopen. Het andere verhaal is dat Hephaistos tussenbeide zou zijn gekomen bij een ruzie tussen Zeus en Hera, waarop Zeus zo woedend zou zijn dat hij Hephaistos vanaf Olympus naar beneden had gegooid. Hierdoor zou hij de rest van zijn leven mank lopen. In beide versies was in ieder geval één ding duidelijk; Hephaistos was van Olympus verstoten door Hera en Zeus.
Nadat hij was weggegooid door ofwel Hera ofwel door Zeus zou Hephaistos in de oceaan opgevangen en opgevoed worden door Thetis (moeder van Achilles) en Eurynome of de Thraciërs (afhankelijk van welk verhaal je aanhoudt). Hier zou hij zich ontwikkelen tot de vakman en smid die hij uiteindelijk zou worden. En hij was niet vergeten wat Hera ofwel Zeus hem had aangedaan. Hephaistos zinspeelde op wraak.
De wraak van Hephaistos
Hephaistos zinspeelde op wraak. Met zijn vakmanschap maakte hij een gouden troon voor Hera en gaf deze aan haar. Toen Hera er echter op ging zitten bond de stoel haar echter vast. Geen enkele god kon Hera bevrijden uit de stoel, zelfs Zeus niet. Alleen Hephaistos wist hoe hij Hera kon bevrijden uit de stoel, maar toen de goden hem vroegen Hera te bevrijden zou hij hebben geantwoord dat hij geen moeder had. Hierop gaf Zeus Ares de opdracht om Hephaistos te halen, zodat Hera bevrijd kon worden. Ares zou gewapend de smederij van Hephaistos bestormen, maar werd met een regen van vlammend metaal teruggedreven door Hephaistos.
Dionysos, de god van de wijn, zou de volgende zijn die de poging ondernam Hephaistos naar Olympus te brengen. Ze dronken samen en uiteindelijk wist Dionysos een dronken Hephaistos, reizend op een ezel, naar Olympus te lokken. Hier zou Zeus alles wat hij wilde hebben beloofd hebben aan Hephaistos, zolang hij Hera maar zou bevrijden. Hephaistos vroeg om de hand van Aphrodite, en zo geschiedde; Hephaistos en Aphrodite trouwden met elkaar in ruil voor de vrijlating van Hera. Hephaistos zou ook toegelaten worden tot Olympus en een Olympische god worden. Aphrodite had zelf echter geen inspraak in het huwelijk, wat vaak geen goed teken is voor de start van een goed huwelijk. Een goed huwelijk zou het dan ook niet worden.
Het huwelijk tussen Hephaistos en Aphrodite
Het zou niet lang duren voordat Aphrodite Hephaistos zat was en haar zinnen had gezet op Ares, god van de oorlog. Aphrodite en Ares gingen een geheime verhouding met elkaar aan. Elke keer dat ze de liefde bedreven deden ze dit in de nacht zodat de zonnegod Helios hen niet kon betrappen. Op een nacht bleven ze echter te lang, waardoor de zon al was opgekomen. Helios had Aphrodite en Ares gezien en informeerde Hephaistos hierover. Hephaistos, gekwetst door het bedrog van Aphrodite, besloot een plan op te zetten om het Ares en Aphrodite betaald te zetten.
Hephaistos vervaardigde een speciaal net dat zo dun was dat het op het blote oog niet gezien kon worden. Hij plaatste het op het bed waar Aphrodite en Ares de liefde zouden bedrijven. Terwijl Aphrodite en Ares, beiden naakt, nietsvermoedend het bed met elkaar deelde, raakte ze verstrikt in het net en had het net hen gevangengenomen. Uit wraak zou Hephaistos vervolgens alle Olympische goden hebben uitgenodigd om het schouwspel te aanschouwen. Alle goden, behalve Poseidon en Hermes, lachten om de vernedering van Ares en Aphrodite. Uiteindelijk zou Poseidon Hephaistos hebben overgehaald om ze uit het net te halen. Hephaistos besloot wegens de verhouding te scheiden van Aphrodite, waardoor Ares en Aphrodite in het vervolg als onofficieel koppel door het leven gingen.
De ketting van Harmonia
Ondanks dat ze uit elkaar waren was Hephaistos het verraad van Aphrodite nog niet vergeten. Daarom besloot hij voor Harmonia, dochter van Ares en Aphrodite, een speciaal huwelijksgeschenk te maken, de ketting van Eriphyle. De ketting was door Hephaistos zelf gemaakt en vervloekte degene die hem droeg. De ketting zou Harmonia vervloeken, maar ook verscheidene nakomelingen van haar, waardoor Hephaistos zijn wraak op Ares en Aphrodite had gekregen.
Athena en Hephaistos
Hephaistos en Athena hebben veel gelijkenissen met elkaar. Ze zijn beide goden van de ambachtelijke arbeid. Athena weliswaar meer van van de mooie ambachtelijke arbeid als weven en de kunst, en Hephaistos meer van de functionele ambachtelijke arbeid als timmeren, beeldhouwen en metaal bewerken. Volgens een mythe heeft Hephaistos zelfs geholpen bij de geboorte van Athena, door Zeus zijn hoofd open te splijten met een bijl. Het is dan ook niet gek dat Hephaistos een oogje op Athena kreeg.
Athena ging echter als maagd door het leven en wees Hephaistos af. De afgewezen Hephaistos kon de afwijzing niet aan en probeerde hierop Athena te verkrachten. Athena wist Hephaistos van zich af te krijgen, maar tijdens zijn poging tot verkrachting kwam er zaad op de dij van Athena. De verafschuwde Athena veegde met een wollen doek het zaad van haar dij af, waarop het op de grond terechtkwam. Hierdoor werd Gaia, moeder van de aarde, zwanger, waarop zij beviel van een jongen genaamd Erichthonius. Dit was onbewust dus het kind van Hephaistos en Gaia. Ondanks dat het niet haar kind was, kreeg Athena medelijden en besloot ze om Erichthonius in het geheim onder haar hoede te nemen. Ze borg het kind op in een houten kistje en gaf het kistje in bewaring aan de drie dochters van de Kekrops, de half slang/half mens, die door veel Grieken werd gezien als de stichter van Athene en eerste koning van Attica. Twee van de dochters van Kekrops werden te nieuwsgierig, opende het kistje, en zagen Erichthonius liggen, omwikkeld door een slang. De slang beet de twee dochters hierop dood. Athena zou Erichthonius opvoeden tot hij een volwassen man werd, waarop hij later koning van Athene zou worden.
De meesterwerken van Hephaistos
Hephaistos was de grote ambachtsman van de Olympische goden. Hij ontwikkelde hun wapens, bescherming, maar ook de bronzen paleizen waar de Olympische goden in verbleven. Hij maakte de tronen waarop de goden plaats namen. Hij maakte juwelen voor de goden. Hij ontwikkelde voor Aphrodite, Ares en Helios hun strijdwagens. Voor Apollo en Dionysos ontwikkelde hij hun grootse tempels. Zonder Hephaistos had Zeus zijn bliksemschichten niet, had Hermes geen vliegende sandalen en had Eros (cupido) geen boog om zijn pijlen mee af te schieten. Hij deed het echter niet alleen voor de goden, maar ook voor de stervelingen. Achilles zou zijn legendarische wapenrusting niet hebben, Herakles zou nooit zijn rammelaar hebben om het zesde werk te voltooien en de scepter van Agamemnon was ook ontwikkeld door hem. Toch waren er enkele werken die de boventoon voeren. Hieronder worden enkele van deze werken in het kort toegelicht.
De automatons
Hephaistos was een meester in het vervaardigen van wapens, maar ook in het ontwikkelen van gebouwen of mechanismen. Maar misschien wel zijn beste werk waren zijn automatons. Dit waren bewegende, metalen beelden van dieren, mensen of monsters. Eigenlijk waren het een soort robots voor die tijd. Hij bouwde automatons voor van alles en nog wat: paarden, adelaars, dienstmeisjes, (waak)honden en bronzen stieren. Sommige van zijn automatons hadden giften gekregen van de goden en konden denken en voelen als mensen. Zijn bekendste automaton blijft echter Talos; een reus van brons die op Kreta rondliep om de geliefde van Zeus, Europa, te beschermen.
De kettingen van Prometheus
Prometheus was de grootste vriend van de mensheid (en misschien zelfs de schepper van de mens). Hij vond dat Zeus te hard tegenover de mensheid was, waarop hij, zonder toestemming van Zeus, besloot het vuur als gift aan de mensheid te geven. Als straf besloot Zeus om Prometheus aan een rots vast te binden. Prometheus was echter een sterke titaan, waardoor Zeus zeker moest weten dat hij niet los kon komen. Hierop gaf hij opdracht aan Hephaistos om speciale kettingen te ontwikkelen die Prometheus voor eeuwig vast zouden binden. Hephaistos ontwikkelde speciale kettingen van diamant die ervoor moesten zorgen dat Prometheus nooit los kon komen. Vervolgens gaf Zeus de adelaar Ethos de opdracht om elke dag prometheus zijn lever eruit te pikken. ’s Nachts groeide de lever weer aan, waardoor de kwelling de volgende dag weer opnieuw kon beginnen. Uiteindelijk zou Herakles, met goedkeuring van Zeus, Prometheus bevrijden uit de kettingen van Hephaistos.
Pandora
Nadat Prometheus de zege van het vuur aan de mensheid had gegeven, besloot Zeus om de mensheid een straffend geschenk te geven. Hij gaf de opdracht aan Hephaistos om de eerste vrouwelijke mens te maken, die Hermes uiteindelijk Pandora zou noemen. Zeus gaf haar vervolgens een doos mee (de doos van Pandora) waar verschillende goden verscheidene rampen als honger, oorlog, ziektes en aardbevingen in hadden gestopt. Hij drukte haar op het hart de doos nooit open te maken. Uiteindelijk zou Pandora de doos uit nieuwsgierigheid toch openen en verspreiden de rampen zich over de mensheid.
Liefdesaffaires en kinderen van Hephaistos
Hoewel Hephaistos lelijk, misvormd en mank was, hield hij er wel een aantal mooie vrouwen aan over. Allereerst Aphrodite natuurlijk, met wie hij geen kinderen kreeg. Na Aphrodite waren er ook enkele andere vrouwen die hij het hof wist te maken. Allereerst zou hij achter Athena aan zijn gegaan, die hem afwijst. Uit het zaad dat op de grond terecht zou zijn gekomen zou Gaia echter wel bevrucht worden, waaruit zijn zoon Erichthonius voortkomt. Ook zou hij na zijn scheiding met Aphrodite samen zijn gegaan met de jongste van de drie Gratiën (chariten), Aglaia, die schoonheid en pracht vertegenwoordigde. Met Aglaia zou hij vier kinderen krijgen: Eucleia, Euthenia, Eupheme en Philophrosyne. Enkele mogelijke andere kinderen die hij verwekte bij andere vrouwen zijn:
- De palici (die hij samen kreeg met Aetna)
- De Cabeiren (die hij samen kreeg met Cabeiro)
- De manke bandiet Periphetes (die hij samen kreeg met Antikleia)
- De uitvinder van de fluit, Ardalos
- Het vuurspuwende monster Cacus
- Olenus
- Een van de Argonauten, Palaemon
Kenmerken Hephaistos
Beschrijving van de god Hephaistos
Hephaistos kan omschreven worden als een kreupele, misvormde en lelijke god. Hij was de enige god van Olympus die als lelijk omschreven werd, in tegenstelling tot zijn de andere goden die er natuurlijk perfect uitzagen. Desondanks heeft Hephaistos laten zien dat uiterlijk niet altijd telt in het leven. Hij heeft karakter laten zien door zijn vaardigheden te ontwikkelen, waarmee hij uiteindelijk zijn plek op Olympus heeft afgedwongen. Uiteindelijk zou die voor bijna alle goden van Olympus hun wapens en harnas maken. Desondanks zal hij altijd uitgelachen blijven worden om zijn uiterlijk door de andere goden. Ook wordt hij vaak omschreven als een zeer vriendelijke, aardige en hardwerkende god. In zijn verhalen is echter ook vaker terug te zien dat hij wraakzuchtig kan zijn wanneer hij gekwetst is. Zo neemt hij eerst wraak op zijn moeder Hera, en later op Aphrodite en diens dochter Harmonia. Al met al kan Hephaistos omschreven worden als een zeer geliefd personage die zijn hart op de juiste plek heeft.
Uitbeelding en attributen
Hephaistos is vaak in de Griekse kunst afgebeeld. Hij wordt vaak als een sterke, gespierde man afgebeeld met een baard. Zijn benen zien er daarentegen vaak gekrompen, misvormd uit. Bijna altijd zag je hem afgebeeld met de gereedschappen van een smid; een hamer en een tang. Ook zag je bijna altijd een aambeeld, waarop hij zijn wapens en uitrusting maakte. Op veel afbeeldingen van Hephaistos zie je hem ook rijdend op een ezel. Bijvoorbeeld bij zijn terugreis naar Olympus samen met Dionysos of op zijn reis naar de bruiloft van Peleus en Thetis. Zo nu en dan zag je hem uitgebeeld bij een vulkaan, wegens zijn rol als god van de vulkanen.